Bazı atıklar vardır ki, doğadan binlerce yılda bile yok olmazlar. Atıkların çevreden ne kadar sürede yok olduğu ile ilgili örnek vermek istiyorum. Örneğin; Plastik 1000 yıl, Alüminyum 100 yıl, Tahta Parçaları 15 yıl, Gazete 3 ay, Cam Şişe 4000 yıl, Pamuklu Kumaş 1 ay - 5 ay, Meyve Artıkları 3 ay - 6 ayda yok olduğu ve 1 litre kızartma yağının 1 milyon litre suyu kirletebildiği uzmanlar tarafından ifade edilmektedir.
Öncelikle geri dönüşümün evlerde başladığını bilmemiz lazım. Eski ürünlerinizden hiçbirini atmıyorsanız ve yeni bir şey için kullanıyorsanız, aslında o zaman geri dönüşümü zaten yapıyorsunuzdur. Geri dönüşümü düşündüğünüzde, bütünü dikkate alın; azaltın, yeniden kullanın ve geri dönüştürün. Atıksız yaşam denince üç ana başlık düşündüm. Geri dönüşüm, ileri dönüşüm, dönüşüm. Asıl amacımız çöp üretmemektir.
Camı, plastiği, kâğıdı, tekstil malzemeleri, ahşabı, metali, her türlü organik atık meyve ve sebzeyi ilk başta ayrıştırarak işe başlamak gerekir. Atıksız yaşam için neler yapabileceğimizi örneklerle açıklamak isterim. Plastik poşetten kurtulduğumuza göre plastik poşet yerine eskiden atalarımızın kullandığı alışveriş filesi, bez kese veya kese kağıdı kullanarak tüm meyveleri tek bir poşete koyabiliriz. Bunları kullanmayı alışkanlık haline getirmeli, geleceğimiz olan çocuklarımıza da bu bilinci aşılamalıyız. Ne olursa olsun plastik torba almamalıyız. Tişört bile aldığımızda elimizde poşetsiz taşımaya özen göstermeliyiz. Aldığımız her ürünü ambalajsız almaya çalışmalıyız. Kuru bakliyatından, ununa, şekerine, cam veya tekrar kullanılabilecek kapları götürüp aldığımız bu ürünleri bu kaba koyabiliriz.
Yaşadığımız yere yakın mesafede olan mahalle bakkalından alışveriş yapabiliriz. Mesala bakkallar fasulye, zeytin, mercimek, pirinç, kurufasulye gibi ürünleri açıkta satıyorlar. Hem mahalle bakkalını desteklemiş oluruz, hemde ambalajlanmamış ürünleri kaplarımızı götürerek alabiliriz. Aktarlara kavanoz götürebiliriz. Aktarlar kavanozun darasını tartıp almak istediğimiz kadarını veriyorlar. Su alırken cam damacana kullanmak biraz maliyetli olabiliyor ama atık çıkmamış oluyor. Temizlik bezlerini kendimiz örebiliriz. Kullanmadığımız eskimiş yastık kılıfı, çarşaf, havlu, tişört gibi materyalden temizlik bezi dikip ve kullanabiliriz. Sert sünger içinde kabak lifi kullanabiliriz. Yetiştirme imkanımız varsa tohumu bulup yetiştirebilirsiniz. Bir tane kabak lifi tohumu diktiğimizde tüm sene kullanabileceğimiz lif çıkar. Kahve posası telvesi çöp değildir. Şahane bir peeling ürünü ve sonrasında nemlendiricidir.
Islak mendilleri yemekten önce ve sonra elimizi, ağzımızı, sonra masayı sonunda ayakkabımızı temizliyoruz. Kiri oradan buraya koyuyoruz. Islak mendil yerine sabunla ellerimizi yıkabiliriz. İçi plastik dışı karton bardakların geri dönüşemediğini için kendi bardaklarımızla içeceği içmeli bunu alışkanlık haline getirmeliyiz. Yediğimiz meyvelerin çekirdekleri çöp değildir. Kiraz çekirdekleri cep ısıtıcısı, kayısı çekirdeği kuruyemiş, kavun çekirdeği sübye oluyor. Ne yapacağımızı bilemediğimiz çekirdekleri toprakla buluşturup geleceğin meyve ağaçlarını oluşturabiliriz. Meyve ağacı olmasada gübre olur. Testi edinebiliriz. içine koyduğumuz suyun sıcaklığını uzun süre tutuyor. Termos gibi davranıyor. Türkiye’de en çok kullanılan tek kullanımlık ürünlerden pet şişe yerine cam yada çelik kişisel matara kullanmak en iyisidir. Bir matara sahibi olup, suyumuzu tekrar tekrar doldurup içebiliriz. Çöplerimizi ayrıştırmalıyız. Kağıdı, plastik, metal, cam, sebze meyve atıkları, kızartma yağları biriktirip ayrıştırarak ya gerekli yerlere vermeli yada evde kendimiz geri dönüştürmeliyiz. Kızartma yağlarımızı biriktirip belli ölçüde kostik ile karıştırıp sabun yaparak değerlendirebiliriz.
Mutfaktan çıkan atıkları kompost yapabiliriz. Bokashi ve soğuk kompost uygulaması atıklarımızı değerlendirmemizi sağlar. Bokashi kompostu yaparken mutfaktan çıkan herşeyi kompost yapımında kullanabiliriz. Bokashi "fermante edilmiş organik atık" anlamına gelir. Bokashi kompostu, mutfağınızda yapabileceğiniz ve her türlü yemek atığınızı (et, balık, tavuk ve süt ürünleri dahil) geri dönüştürebileceğiniz bir ön kompost yapma yöntemidir. Bokashi kovasına konan yemek atıkları, üzerlerine eklenen mikro-organizmalar sayesinde fermantasyona uğrayarak turşulaşır. Küflü olmadıkları sürece tüm mutfak atıklarını kullanabiliriz. Soğuk kompostu basitçe açıklarsak; uygun atıkların ele geçtikçe yığının üzerine eklenerek oluşturulduğu organik maddeler topluluğudur. Yığın tamamlandığında organik madde eklemeyi keserek kompostlaşmanın tamamlanması beklenir. Ancak soğuk kompostta dikkat edilmesi gereken husus, yığına eklenilen her atık yüklemeden sonra üzerlerini karbon içerikli bir malzemeyle örtmek gerekmektedir. Bu işlem ile C/N oranının korunmasına yardımcı olunur ve sinek gibi canlılardan koruyarak koku olayı ortadan kalkmaktadır. Soğuk kompostta genelde örtü malzemesi olarak ağaç talaşı, saman, kuru yapraklar, parçalanmış kağıt ve karton kullanılır. Çok fazla olmadığı taktirde toprak da bu amaç için tercih edilebilmektedir. Yığının üzeri daima ve komple bu malzemelerle kapalı olmalıdır. Ayrıca soğuk kompost yığınlarında et ve kemik gibi malzemeler kullanılmamalıdır. Soğan kabuklarını, yumurta kabuklarını, limon kabuklarını, narenciye kabuklarınıda atmamalıyız.
 
Yumurta kabuklarını beyaz zarlarından ayıklayıp parçalayıp, fırınlayıp 100-120 derecede 5-10 dakika pişirip tavuklara verebilir yada toz haline getirip bostanda kullanabiliriz. Özellikle domateste kök çürüklüğü, kalsiyum eksikliğinde domatesin diplerine verebiliriz. Soğan kabuklarının ince kuru çıtır çıtır olan kısmını biriktirip 10 lt suya 1 kg soğan kabukları 4-5 gün bekletilir. Soğan kabukları azot ihtiva ettiği için oluşan sıvı toprağa azot ihtiyacını karşılamak için verilebilir. Soğan kabuklarını kumaş renklendirmede de kullanabiliriz. Limon kabuklarını kurutup çaylarda kullanabilir, temizlik amaçlı limon sirkesi yapabilir yada dilimleyip nane ile beraber buz kalıpları yapıp içme sularımızda ferahlamak için ve bulaşık makinesi kokusu olarak değerlendirebiliriz. Kendimize göre geri dönüşüm örneklerini çeşitlendirip atıklarımızı azaltabiliriz.
 
 
Geri dönüşüm konusuna başlamak için geç değildir. Şimdi belki de en iyi zaman.
'Ziraat Mühendisi Ayşen KUNDURACI'